Fjala se ishin hapur kufijtë kishte marrë dheun, por unë e mësova vetëm pak orë para ndërrimit të viteve. Lash darkën e festës së Vitit të Ri në sofër, ku një herë në vit ndodhte të ishte aq e begatë, vesha ca rroba me ngjasme të mira dhe u sula si qeni, që ka këputur zinxhirin. M’u lëshuan prapa babai, nëna dhe të njëmbëdhjetë vëllezërit e motrat, një lukuni e tërë, për të më ndalur, pasi të nesërmen do të damkoseshin si babai, nëna, motrat e vëllezërit e tradhëtarit të Atdheut.
Na, more, ku vete, te monarko-fashistët grekë, që do të bëjnë mish për qen? Thërriste babai. Kthehu në shtëpi, bir! Kthehu shpirt! Kthehu xhan! Kthehu zemër! më lutej e më përgjërohej nëna me vraga lotësh në faqe, më e dhëmbshura në botë. Mos ik, vëlla! Vëllai ynë i madh! Vëllai ynë i shtrenjtë! Mos na lerë vetëm, vëlla, ti je mburoja jonë, ne të duam shumë! Qanin motrat. Ulërima e fundit ishte e babait: Ku vete pas atij qeni, nipit të kulakut! Ai të ka futur në qorrsokak, do të na nxijë edhe ne si veten… Se, t’ju themë atë që është e vërteta, ne me lëvere visheshim e papare hanim, ama biografinë e kishim qelibar. Por ato sharje për Besin, domethënë bashkudhëtarin e fatit tim, që dolën nga goja e babait më nervozuan aq shumë, sa isha gati të bëja atë, që s’e kisha bërë kurrë: t’i këpusja një të sharë vënçe. Po nuk ma nxënte goja. Ama prapa nuk më kthente dot më as babai as Zoti dhe as dreqi. Të jemë i sinqertë, në ato çaste isha krejt i zbrazur. I papërgjegjshëm dhe i pandjeshëm. Nuk dija as ku shkoja dhe as pse shkoja. Nga njëra anë zhurma e hapave dhe thirrjet e familjes sime të stërmadhe, që më dukej se më ishin qepur prapa gjithë ushtarët e kufirit, gjithë qentë e kufirit, gjithë sigurimsat, gjithë spiunët e gjithë çeta vullnetare e fshatit, nga ana tjetër më vinin në mend fjalët e gjyshit veteran se tej kufirit ishte ferri vet, domethënë para më prisnin pritat, pusitë, dinakëria dhe urrejtja e monarkofashistëve. Ama, në ato çaste, nuk ndieja as dashuri as urrejtje as dhimbshuri as mallë as frikë. Një kurajo e verbër më shtynte të ikja nga sytë këmbët. Vetëm doja të ikja, të mos e ktheja më kokën prapa. Për pendesë as që bëhej fjalë. E përshëndeta me dorë për herë të fundit familjen time dhe çava ferrën. Kështu i thonë fjalës, se unë çava klonin, telat me gjëmba. Nuk thonë kot: i riu si veriu! Bëmë si bëmë, e ndamë terrin më dysh, çamë mes maleve e pyjeve, çamë edhe lumin mespërmes, anashkaluam dy fshatra, se mos na kapnin policia e ushtria kufitare e monarko-fashistëve. Sidoqë mëndjen e kisha mprehur përballë rrezikut, pritave e pusive, prapë se prapë, kur pashë si ylberonin dritat shumëngjyrëshe fshatrave, më kujtoheshin fjalët e veteranit në shkollën 8-vjeçare, se të mesmen e lashë në gjysmë: “Këtej ditë, andej natë!” Se proletarët tej kufirit hiqnin të zitë e ullirit dhe në fshatra hante pula strall… Mëngjesi i parë në tokën helene na zuri buzë një liqeni të vogël malor. Matanë liqenit ishte një qytet apo fshat, sepse atje edhe fshatrat ishin më të mëdha se qytetet tona periferike. Ndonëse ishte një ditë e kthjellët, xham, dielli ishte i zbetë e i vakët. Duke mos ditur nga t’ia mbanim e çfarë të bënim, u shullëmë dy-tri orë rrëzë një shkëmbi, pasi i ftohti i natës na kishte arritur në palcë. Hëngrëm pak nga tagjia, që kishte marrë Besi me vete, se unë ika si ai që i bie zjarri në shtëpi. -Ne s’jemi nisur për t’u fshehur ferrave, jemi nisur për një jetë më të mirë, -më tha Besi. -Ç’të bëjmë, nga t’ia mbajmë? -ia ktheva. – Nisemi. Ndjekim ata dy burrat, që ecin në qejfin e tyre. Pas tyre do të gjejmë nga mund të hyjmë në fshatin matanë, -i dha fund tundimit Besi. More, ky pinjollii i kulakut, si shumë kurajoz më hiqet, mos ka qënë ndonjë herë këtej kufirit? Kushedi ç’mund të ketë katranosur ky. Edhe mund të ketë bashkëpunuar me diversantët, që hynin e dilnin në kufirin tonë si macet nga vrimat e derës, thashë me vete. Nejse, i ndoqëm ata dy burrat, duke ruajtur një farë distance. Dhe, kur menduam se arritëm te vendbanimi përtej liqenit, na e preu rrugën dreqi. Dy-tri makina dhe njerëz që silleshin të shqetësuar rrotull tyre kishin ndaluar në një kryqëzim xhadesh. Zumë vend pas një shkurreje dhe vëzhgonim. Me sa dukej, ishte një aksident, se mbriti dhe një makinë policie me tre-katër policë. Atëherë na hyri frika në bark. Pamë një urë atje afër dhe u fshehëm nën të. Pa kaluar as dhjetë minuta na zuri gjumi si të vdekur. Kur u zgjuam, pamë edhe natën e tokës helene. E kthjellët ishte gjithçka në qiellin e asaj nate, ku vozisnin të njëjtat yje dhe e njëjta hënë, se unë mendoja mos në dhe’ të huaj edhe hëna edhe yjet duhej të ishin ndryshe, më të zbetë e më të ftohtë. Nga i ftohti dhe uria na dukej sikur kishim mbritur në tokën arktike. Dëgjonim zorrët tona që gurgullonin si uji i lumit nën urë. Hëngrëm nja dy kafshata nga tagjija që na kishte mbetur dhe morëm udhën pa udhë. Kur kaluam atë fshatin buzë liqenit, duke ikur me kujdes, i shpreha habinë Besit: – More Besi, si gjykon ti, deri tani s’na kanë trazuar fare këta monarkofashistët?! -Me sa duket këtu vigjilenca nuk është aq revolucionare sa tek ne, -ma ktheu ai. Nuk përshkruhen peripecitë e udhëtimit, plot shtatë netë e shtatë ditë. Të kapur fort pas vendimit: për lirinë e një jetë të re edhe malin e bëjmë fushë edhe detin e bëjmë stere, nuk ka më kthim prapa, u bëmë ballë të gjithave, sidomos frikës e drojës. Frikë kishim vetëm nga policia greke, drojë nga të gjithë. Drojë për të kërkuar një copë bukë, një shishe ujë apo një kasolle për të fjetur. Ama, të jemë realist, ki inatin, fali hakun, bukën, ujin e ndonje cergë për të fjetur, nuk na i kurseu askush. Bile, na dukej sikur bëheshin tepër bujarë, kur merrnin vesh se ishim alvani, domethënë shqiptarë. Ditën e shtatë arritëm në një fshat të madh, gjysma det e gjysma mal, i cili ishte si paradhomë e një qyteti të madh bregdetar, emrin e të cilit e mësuam më vonë. Fushë nuk dukej gjëkund. Me se ushqehen këta njerëz? i thashë Besit. Ta shohim, ma ktheu Besi. Vendosëm të nguleshim atje si fillim. Gjetëm një kasolle të zbrazët në krye të fshatit dhe u futëm brenda. Sosëm paninet e furrëtarit bujar në fshatin e fundit ku kaluam natën, por jo copën e djathit, të cilën familja ime s’e konsumonte as në dy muaj. -Sa bujarë këta monarkofashistët! – i thashë Besit. -Edhe prindërit tanë të njëjtën gjë do të bënin, -ma ktheu ai. Unë vazhdova në timen: -Nuk na bën mish për qen monarkot. -Prit se mos e ka dardha bishtin prapa, -ma ktheu Besi. Mendova një çast se Besi, pinjolli i kulakut, mund t’i merrte si provokim pyetjet e një biografiqelibari si unë. Prandaj i thashë shpirthapur: -Ama kjo vigjilenca e monarkofashistëve jo që nuk është revolucionare, por qënka zero fare. Ai ktheu kokën, i befasuar nga fjalët e mia të sinqera dhe u shtri. Pasi e kishim mbushur plëndsin me panine e djathë, fjetëm si mbreti në kashtë. Të nesërmen thurrëm planin e veprimeve, sigurisht të matura. Natën do të zbrisnim afër detit, ditën do t’i ngjiteshim malit. E çfarë mali! Pjesa mbi ne ishte krejt e çveshur, më keq se mali i fshatit tonë, të cilit ia kishim qethur pyjet për drutë e furrës së bukës dhe i kishim djegur për kullotat e bagëtive. Ai mali i monarkofashistëve ishte nga Zoti ashtu, si vezë e ngjyrosur Pashke. Ama, poshtë neve, të luante mëndja nga shtëpitë e bardha dy e tre katëshe, mbuluar me tjegulla të kuqe gjak, mes blerimit të harlisur. Të nesërmen, jo, të pasnesërmen gjetëm një punë të vogël me nga tre mijë dhrahmi merokama, ashtu i thonë grekët ditëpunës. Por për ne ajo ishte një pasuri përrallore.
Aq s’i merrnim asnjë muaj në kooperativë. Ashtu kaluam disa ditë, me pak-o punë e pak-o gjëra. Natën ndihmonim ndonjë peshkatar, ditën ndihmonim ndonjë fshatar, që pastronte kopshtet apo meremetonte shtëpinë. Në atë fshat, ku shumica jetonin me turizëm, nuk kishte punë gjatë dimrit. Në prill fillon puna këtu, më thonin me njrëzillëk banorët. Ato ditë kisha filluar t’u jepja një melodi nga ato populloret, që këndoheshin në fshatin tonë, vargjeve të Çajupit, të cilat kishte filluar t’i përmendte shumë kohët e fundit një mësues letërsie në fshatin tim: “Gjithë jetën nën urdhër/ qeseja kokërr hudhër”. Sidoqoftë, në ato pak ditë që jetuam në atë fshat turistik bregdetar, kuptova një gjë: ata monarko-fashistët ishin robër që shihnin punën e tyre, jetën e qejfin e vet dhe s’donin t’ia dinin shumë për të tjerët.
Por më habiste edhe fakti se nuk tregonin ndonjë armiqësi të madhe me ne. Ndërsa ata pak turistë, përgjithësisht nga Veriu i Europës, që shijonin qetësinë e fshatit pranë detit, kur merrnin vesh se ishim shqiptarë, na shikonin si UFO. Që të jemë i sinqertë, unë atëherë ngjaja tamam UFO. UFOOO! me të madhe. Thatanik, fytyrimtë, kokëvogël, sytë të kërcyer si të hardhucës, leshrat të gjata e të rralla, mjekra qose, ca fije të zbeta atje-këtu, në ngjyrën e kashtës së tharë. E ç’doni më tjetër? Katastrofë isha fare.
Besin, i cili kishte trup e forcë si të ariut, e morën peshkatarët në punë. Bile njëri nga peshkatarët u bë nuni i tij. E pagëzoi me emrin Kristo. Unë mbeta vetëm dhe s’dija nga t’ia mbaja. Dilja mbrëmjeve e mëngjeseve anës detit, se mos dukej Besi. Rrallë e takoja, por, kur ndodhte, më dëndëte me peshk, të cilin e piqja në një skarë. Pa vaj, pa gjë, bëhej i shijshëm, që të lëpije gishtat. Nuk më linte edhe pa ndonjë dhrahmi, se pronari e paguante Besin në krye të javës. Më në fund edhe unë, që nuk merrja dot një vendim për nuse, e mora një vendim burrëror: Do të dal hapur, nuk rri më fshehur e me frikë, sikur qeni qepën të hajë, thashë. Dhe ashtu bëra. Kërko punë këtu e kërko atje, u bëra i njohur si kërriçi balash. Dhe s’mund të mos i jem mirënjohës familjes së parë, që më mori në punë një javë plot. Ishte një familje, që u kishte vdekur i pari i shtëpisë dhe komandën e kishte gruaja, zonja Efi. Vëllai i saj, zoti Kostandinidhi, u bë i pari nun për mua. Kishte dëshirë të më pagëzonte me emrin e burrit të Efit, të ndjerit Jani. Edhe unë s’ia prisha.
Më në fund edhe Besi u bë firar. Kaluan disa javë që nuk dukej. Unë e prisja çdo mbrëmje tek vendqëndrimi i anijeve të peshkimit buzë detit. Kur më tundi një mbrëmje dorën nga anija, desh rash në det nga gëzimi, se s’dija as not, pa le. Sa u përqafuam e i rrahëm shpatullat njëri-tjetrit, Besi ia plasi: Do të ikim në ishull, më tha. Në çfarë ishulli? i thashë. Në një ishull. S’e di ti ç’është ishulli? Unë nuk e dija se Greqia kishte më shumë ishuj se qytete e fshatra bashkë, domethënë ishte vendi i ishujve. Por, më kishte mbetur në mëndje filmi i vetëm që kisha parë në kinema, herën e parë e të fundit që kisha shkuar te daja në Tiranë, kur isha nja 18 vjeç. Ai film ishte ndryshe nga ata që na sillte në fshat autokinemaja me partizanë, ballistë e kinezë. Filmi quhej “Aventurat e Uliksit” dhe thuhej se luante një kosovar. Që të jemë i saktë, nga tërë filmi, më kishte mbetur në mëndje Nausika, e cila thuhet se ishte bukuroshja e Mesdheut. Dhe, meqënëse ajo banonte në një ishull, që quhej ishulli i Feaçëve, mendoja se ai ishte ishulli i vetëm ku mund të shkonim.
– Ç’do të bëjmë në ishull, mirë jemi këtu?- i thashë Besit.
– Kam gjetur punë të mirë e me para, që s’i kemi parë as në ëndërr,- m’u përgjigj.
– Ma thuaj çfarë pune është, Besi, se më plase!
-Gurë, ore gurë! Do të nxjerrim gurë në madem, që këta e përdorin për të veshur e zbukuruar muret . Nuk durova dot më pa ia shprehur habinë dhe kundërshtinë time. -Pak gurë kemi shkulur në fshat, sa të hante qeni, duke ndërtuar transhe e bunkerë maleve e kodrave? Por Besi ma preu me sopatë: Mos e zgjat më!
Pjesa e parë
Comments