Petro Zheji, një nga mendimtarët më të thellë të gjuhës shqipe, në librin e tij "Libri i Aforizmave" na udhëheq në një udhëtim magjepsës përmes kohërave të lashta, duke zbuluar lidhjet e gjuhës shqipe me kulturat dhe gjuhët antike.
Ky artikull eksploron teoritë e Zhejit mbi etimologjinë, toponimet, mitologjinë dhe strukturat gramatikore të shqipes, duke hedhur dritë mbi trashëgiminë e lashtë të kësaj gjuhe.
Etimologjia e fjalëve, dritare për në të kaluarën
Më poshtë disa shembuj ilustrues që tregojnë për etimologjinë e fjalëve.
"Diell"
Petro Zheji sugjeron se fjala "diell" në shqip ka një rrënjë të përbashkët me fjalët "sol" në latinisht dhe "helios" në greqisht. Kjo ngjashmëri nuk është e rastësishme, por një dëshmi e ruajtjes së fjalorit të lashtë indoevropian në gjuhën shqipe. Dielli, si burim dritë dhe jete, ka qenë gjithmonë në qendër të civilizimeve antike, dhe fjala shqipe "diell" përfaqëson një urë lidhëse mes të kaluarës dhe të tashmes.
"Hënë"
Një tjetër perlë gjuhësore është fjala "hënë," e cila ka ngjashmëri të forta me latinishten "luna." Kjo lidhje fonetike dhe semantike tregon për një vazhdimësi gjuhësore që shtrihet në thellësitë e historisë. Sipas Zhejit, kjo është një provë e qartë se shqipja ka ruajtur elemente të rëndësishme nga gjuha proto-indoevropiane.
Gjuha e Pelazgëve, një trashëgimi e lashtë
Pellazgët dhe Shqipja
Pelazgët janë një popull i lashtë i Ballkanit, dhe Zheji argumenton se shumë elemente të gjuhës shqipe mund të jenë trashëguar prej tyre. Ai analizon fjalë si "zog" dhe "yll," që kanë ngjashmëri me fjalë të përdorura në tekstet antike. Këto ngjashmëri sugjerojnë se shqipja ka ruajtur elemente të gjuhës pelazgjike, duke e bërë atë një dritare të hapur drejt historisë së hershme evropiane.
"Zog" dhe "Yll"
Fjala "zog," që në shqip do të thotë "shpend," mund të ketë origjinë nga një gjuhë shumë e vjetër e Ballkanit. Po ashtu, fjala "yll" ka ngjashmëri me fjalët "aster" në greqisht dhe "stella" në latinisht. Kjo sugjeron se shqipja, përmes Pelazgëve, mund të ketë ruajtur lidhje të drejtpërdrejta me gjuhët e lashta të rajonit.
Toponimet: Vula Historike në Hartën Shqiptare
"Tirana"
Emri i kryeqytetit shqiptar, Tirana, sipas Zhejit, mund të ketë origjinë nga fjala greke "tyranos," që do të thotë "sundimtar." Ky emër i lashtë, i mbijetuar nëpër shekuj, tregon për një lidhje historike dhe gjuhësore me të kaluarën. Kjo sugjeron se emërtimet moderne ruajnë në vetvete kujtimet e një kohe të gjatë të shkuar.
"Durrësi"
Durrësi, një nga qytetet më të vjetra të Shqipërisë, sipas Zhejit, mund të ketë origjinë nga emri antik "Dyrrhachium." Ky emër, që daton nga periudha romake, tregon për një vazhdimësi historike dhe gjuhësore që lidh qytetin modern me antikitetin.
"Shkodra" dhe "Berati"
Emri i qytetit të Shkodrës mund të vijë nga "Scodra," një emërtim i përdorur në antikitet. Në mënyrë të ngjashme, emri "Berat" mund të lidhet me "Antipatrea," një emërtim i periudhës romake. Këto toponime tregojnë për një trashëgimi të pasur kulturore dhe historike që është ruajtur deri në ditët e sotme.
Mitologjia dhe trashëgimia kulturore, një reflektim i përbashkët
Legjenda e Rozafës
Legjenda e Rozafës, një tregim i sakrificës dhe ndërtimit, ka ngjashmëri të mëdha me mitet e sakrificës të pranishme në kulturat greke dhe romake. Zheji sugjeron se këto mite mund të kenë një origjinë të përbashkët, duke treguar për ndikime të ndërsjella mes kulturave të ndryshme të Mesdheut.
Besimet Popullore dhe Ritët e Lashta
Zheji gjithashtu analizon besimet popullore shqiptare, duke gjetur elemente që mund të kenë rrënjë në ritualet dhe besimet e lashta pelazgjike. Për shembull, ritualet që lidhen me natyrën dhe ciklet e jetës tregojnë për një vazhdimësi të gjatë në kulturën shqiptare, duke ruajtur elemente të lashta dhe të rëndësishme.
Një strukturë e vjetër në një gjuhë moderne
Nyjet e Prapashtesave
Një nga veçoritë unike të shqipes që Zheji thekson është përdorimi i nyjës së prapashtesës. Kjo strukturë gramatikore është e rrallë dhe gjendet në pak gjuhë të tjera, duke sugjeruar për një veçori të lashtë dhe të ruajtur të gjuhës shqipe. Ky element tregon për një vazhdimësi gjuhësore që shtrihet në thellësitë e historisë.
Struktura e Foljeve
Zheji gjithashtu analizon strukturën e foljeve në shqip, duke gjetur ngjashmëri me gjuhët proto-indoevropiane. Ai argumenton se këto ngjashmëri tregojnë për një vazhdimësi të drejtpërdrejtë nga antikiteti, duke e vendosur shqipen si një gjuhë me një histori të gjatë dhe të pasur.
Shembuj të Tjerë Konkretë
"Vjeshtë" dhe "Vesa"
Fjala "vjeshtë," që përshkruan sezonin e vjeshtës, dhe "vesa," që përshkruan lagështinë e mëngjesit, kanë ngjashmëri me fjalë të lashta që përshkruajnë fenomene natyrore në gjuhë të tjera indoevropiane. Kjo sugjeron se shqipja ka ruajtur këto terma që nga kohët antike, duke e bërë atë një gjuhë të pasur me histori dhe traditë.
"Bukur"
Fjala "bukur," që përshkruan diçka të bukur ose të mirë, ka ngjashmëri me fjalët "kalos" në greqishten e vjetër dhe "pulcher" në latinisht. Këto ngjashmëri tregojnë për një origjinë të përbashkët dhe për një ruajtje të vazhdueshme të fjalorit të lashtë në shqip.
"Gur" dhe "Zjarri"
Fjala "gur," që do të thotë "shkëmb," dhe "zjarri," që do të thotë "flakë," kanë ngjashmëri me fjalët në gjuhë të tjera antike. "Gur" ka lidhje me "kr" në sanskritisht dhe "gyr" në anglisht, ndërsa "zjarri" lidhet me "ignis" në latinisht dhe "pyr" në greqisht. Këto ngjashmëri fonetike dhe semantike sugjerojnë për një vazhdimësi të fjalorit që nga kohët proto-indoevropiane.
Petro Zheji në "Libri i Aforizmave" na ofron një pasqyrë të thellë dhe të pasur për lashtësinë e gjuhës shqipe dhe lidhjet e saj me gjuhët dhe kulturat e lashta.
Copyright www.miremengjes.net
Çdo shpërndarje, ju lutem vendosni burimin
Comentários